Broeders, vrijheid, dat is waar mensen naar snakken in deze coronatijd. Nog nooit is dit woord zo vaak gevallen als in de laatste maanden. Mensen voelen zich beknot door alle maatregelen en willen weer vrijheid. Maar wat is vrijheid? Is vrijheid doen wat wij willen doen ten koste van alles? Of is vrijheid juist datgene kiezen wat ons wellicht beperkt, maar wat ten goede komt aan allen? De lezingen van deze zondag helpen ons om daar over na te denken.
Opperrabbijn Jonathan Sacks schreef: ‘Met de openbaring op de Sinaï verscheen er iets ongekends aan de menselijke horizon…. Op de Sinaï werd de politiek van de vrijheid geboren.’ Een vreemde uitspraak, want hoorden we in de eerste lezing niet de Tien Geboden? Wordt hier niet gehoorzaamheid geboren in plaats van vrijheid? Waarom wordt op de Sinaï de vrijheid geboren?
In deze tien woorden heeft God zich geopenbaard aan een heel volk, aan jong en oud, mannen en vrouwen, rechtvaardigen en onrechtvaardigen. Hier wordt een samenleving gevormd – een die de tegenpool van Egypte is, waarin een kleine groep de macht had en velen tot slaaf maakte. In de tien woorden van de Sinaï ontstaat een samenleving die niet bijeengehouden wordt door macht, maar door de vrije instemming van mensen, zowel individueel en collectief. Er wordt hier vrijheid geboren, omdat de mens ja of nee kan zeggen. God legt ons deze woorden niet op zoals de machthebbers in Egypte, maar Hij vraagt om onze vrije instemming. Hiermee is God een totaal andere god dan al die afgoden die ons hun wil opleggen.
Het recht staat op de Sinaï boven iedere macht. Iedereen van hoog tot laag moet zich aan het recht houden dankzij de vrije instemming. De profeten zullen in Israël de koningen er telkens aan herinneren wanneer hun macht boven die van het recht komt te staan en tegen de vrije instemming ingaat. Ook Jezus zal dat doen bij de machthebbers van zijn tijd. In het evangelie van vandaag komt het tot een eenzijdige gewelddadige confrontatie tussen Jezus en de machthebbers van de godsdienst. Hij veegt hen, met hun macht en bezit, letterlijk de tempel, het huis van God uit omdat zij hun macht boven het recht zetten. Zij leggen het volk allerlei ondraaglijke lasten op, maken zelfs over de ruggen van de mensen winst. De relatie met God is niet meer vrij, maar is een koehandel geworden van voor wat hoort wat. De macht van de priesters heeft zich tussen God en de mensen geplaatst. Zij hebben zowel de mensen als God tot hun slaven gemaakt.
De tempelreiniging moet ons wakker schudden zoals die woede uitbarsting van Mozes toen hij de stenen tafelen uit woede kapot smeet aan de voet van de Sinaï. Een woede-uitbarsting, die ons weer alert moet maken op het goed van de vrijheid. Laat je niet van je vrijheid beroven!
Volgens Thomas Merton is vrijheid het totale onvermogen om het kwade te kiezen. Echte vrijheid kiest altijd het goede en daarmee het leven. De gehoorzaamheid aan de tien woorden is niets anders dan kiezen voor het leven en wie daarmee instemt is vrij, zoals God vrij is om deze woorden ten leven aan ons te openbaren. Zoals Hij zeggen wij ‘ja. Toch denken we vaak dat vrijheid erin bestaat om te doen wat wij willen. Niet het leven staat dan centraal maar mijn eigen leven. Iemand die zo leeft is een blokkade op de weg tussen God en mens. Jezus ruimt die blokkade vandaag op; Hij zuivert; Hij maakt schoon zodat het echte leven – zoals God het bedoeld heeft – weer kan stromen. Waarom kiest Hij voor de tempel? In de tempel werden de twee stenen tafelen bewaard. Hier werd het verbond tussen God en de mens telkens weer hernieuwd. Juist op die plaats moest er een open, vrije communicatie en relatie zijn.
Vrijheid! Vrijheid is dat wij dingen mogen doen. Je hoeft ze niet te doen. Maar wie bepaalt dan de keuze? Ikzelf? God? De ander? Volgens de Bijbel biedt God ons telkens de keuze aan die rekening houdt met de ander en die goed is voor onszelf. Het gaat hem in zijn geboden om het leven, het goede leven. Augustinus zal zeggen: ‘Bemin, en doe wat je wil’. Dat is de echte christelijke vrijheid die vertrekt vanuit de liefde tot God en de naaste. Wanneer de liefde er niet is dan kun je doen wat je wilt, maar het zal de vrijheid niet dienen. Je zult anderen alleen maar tot slaven maken en daarmee kies je niet het leven. Jezus kiest vandaag voor de vrijheid die leven geeft. Laten wij ons wakker schudden door deze Jezus zodat we ons bewust blijven van het goed van onze vrijheid!
1e lezing: Exodus 20, 1-17; 2e lezing: 1Kor. 1, 22-25: evangelie: Johannes 2, 13-25
De evangelietekst uit de Willibrordvertaling 1978:
Toen het paasfeest der Joden nabij was, ging Jezus op naar Jeruzalem. In de tempel trof Hij de verkopers van runderen, schapen en duiven aan en ook de geldwisselaars, die daar zaten. Hij maakte een gesel, dreef ze allemaal uit de tempel, ook de schapen en de runderen; het kleingeld van de wisselaars veegde Hij van de tafels en wierp die omver. En tot de duivenhandelaars zei Hij: ‘Weg met dit alles! Maakt van het huis van mijn Vader geen markthal! Zijn leerlingen herinnerden zich dat er geschreven staat: De ijver voor Uw huis zal mij verteren. De Joden richtten zich tot Hem met de woorden: ‘Wat voor teken kunt Gij ons laten zien, dat Gij dit doen moogt?’ Waarop Jezus hun antwoordde: ‘Breekt deze tempel af en in drie dagen zal Ik hem doen herrijzen.’ Maar de Joden merkten op: ‘Zesenveertig jaar is aan deze tempel gebouwd; zult Gij hem dan in drie dagen doen herrijzen?’ Jezus echter sprak over de tempel van zijn lichaam. Toen Hij dan ook verrezen was uit de doden, herinnerden zijn leerlingen zich dat Hij dit gezegd had, en geloof den in de Schrift en in het woord dat Jezus gesproken had. Terwijl Hij bij gelegenheid van het paasfeest in Jeruzalem was, begonnen er velen zijn in Naam te geloven bij het zien van de tekenen die Hij deed. Maar Jezus van zijn kant had geen vertrouwen in hen, omdat Hij allen kende. Hij wist wat er in de mens stak en daarom was het niet nodig dat iemand Hem over de mens inlichtte.