“Dit vraagt om verantwoordelijk leiderschap”, aldus een van fractievoorzitters in de Tweede Kamer, “geen politiek gewin als de samenleving op drift raakt. Mensen zien als mens, hen beoordelen als individu, groepen niet tegen elkaar opzetten. Laten we vandaag dat goede voorbeeld geven.” De recente gebeurtenissen in Amsterdam - naar aanleiding van de wedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv - maken veel mensen boos en verdrietig. Een fractievoorzitter van de oppositie sprak zich in het Kamerdebat over deze gebeurtenis uit en riep politici op om het vuur niet verder op te stoken, maar de rust terug te brengen. “Wij politici”, aldus de fractievoorzitter, “geven het voorbeeld, ons gedrag wordt op een schaaltje gewogen. Als wij niet normaal kunnen doen, waarom zouden mensen in het land dat dan wel doen?”
“Toen werd hem heerschappij gegeven, luister en Koninklijke macht”, hoorden we zojuist in de eerste lezing, en “alle volken, stammen en talen brachten hem hun hulde.”
De eerste lezing is een fragment uit het boek Daniël dat in het midden van de 2e eeuw v. Chr. is geschreven, vermoedelijk in de tijd van de Makkabeese opstand tegen de Griekse vorst Antiochus Epifanes. Deze koning probeerde de joden een Griekse levenswijze op te leggen. Het fragment beschrijft een visioen dat Daniël tijdens de Babylonische ballingschap had. In zijn droom ziet Daniël vier monsterachtige beesten uit de zee tevoorschijn komen. De beesten staan voor machtige koninkrijken, politieke grootmachten. Vervolgens verschijnt er een ‘oude wijze’ in een witte mantel, met ‘hoofdhaar als zuivere wol’. Hij zit op een troon en staat aan het hoofd van een gerechtshof dat de vier dieren veroordeelt.
In het slot van het visioen, de lezing van vandaag, wordt een heel ander rijk in beeld gebracht: het Rijk Gods. Dit rijk wordt niet door een beest uitgebeeld, maar door een mens: “in mijn nachtelijk visioen zag ik met de wolken des hemels iemand aankomen die op een mens geleek.” Alleen een menswaardig bestaan kan beeld en voorbeeld zijn van dit Rijk van God. Meer concreet: door mensen als mensen te zien, hen als individuen te beoordelen, en groepen niet tegen elkaar op te zetten. Vraagt ook dit om verantwoordelijk leiderschap?
“Ja, koning ben ik”, antwoordt Jezus Pilatus. “Hiertoe werd ik geboren en hiertoe ben ik in de wereld gekomen om getuigenis af te leggen van de waarheid.”
Jezus staat terecht en moet aan Pilatus antwoord geven over zijn koningschap en over de aard van zijn heerschappij. Daarnaast legt hij ook een zelfgetuigenis af: mijn heerschappij is niet van deze wereld, anders zouden mijn dienaars wel voor mij gestreden hebben. Reden voor politieke onrust is er dus niet. Pilatus, de officiële handhaver van het romeinse gezag, heeft hier dan ook geen werk aan. Maar Jezus’ uitspraak duidt niet zozeer een ontkenning aan, die een botsing wilt vermijden, maar ook een duidelijke pretentie. Het Koninkrijk Gods is geen onschuldig rijk van innerlijke gevoelens, een wolkenland van idealen en aspiraties. Het houdt de ander veeleer een spiegel voor. Jezus neemt hier als het ware een pacifistisch standpunt in. Het ontbreken van strijdende dienaars, zoals gedemonstreerd in het verhaal van de gevangenname, zijn vrijwillige overgave, de bescherming van zijn volgelingen, de afwijzing van het zwaard van Petrus, zijn het bewijs van de afkomst en inhoud van zijn heerschappij, en wel: weerloos weerstaat Jezus de krachten van de wereld.
Hiertoe is Jezus in de wereld gekomen, om getuigenis af te leggen ten gunste van de waarheid. Deze houdt in: zijn koningschap komt van God, en niet door geweld van wapens en soldaten. Maar naar zijn stem kunnen alleen die mensen luisteren die ‘uit de waarheid’ zijn: mensen die weten hoe God tegenover het geweld van de wereld staat; mensen die hun naasten als mensen zien, hen als individuen beoordelen, en groepen niet tegen elkaar opzetten. Deze waarheid is niet een formule, maar een aanklacht, een gericht, een spiegel die ons wordt voorgehouden. In die zin is het handhaven van de waarheid ook de hoogste taak van de koning. Vraagt ook dit om verantwoordelijk leiderschap?
De vraag naar verantwoordelijk leiderschap is de laatste tijd alsmaar prangender geworden. De recente gebeurtenissen in Nederland laten zien dat er grote tegenstellingen en polarisatie in de maatschappij zijn. Grote groepen mensen staan vijandig tegenover elkaar, denken in termen van ‘wij’ versus ‘zij’, en ontmenselijken de ander. Sommige politici en leiders van het volk gooien olie op het vuur, stoken het vuurtje verder op, en zoeken in hun woorden en daden niet naar verbinding maar naar verdeeldheid.
De lezingen van vandaag laten daarentegen een heel ander beeld zien. Zo wordt in de eerste lezing het Rijk Gods niet door een beest uitgebeeld, maar door een mens. Want alleen een menswaardig bestaan kan beeld en voorbeeld zijn van dit Rijk. En in het evangelie kunnen alleen die mensen naar Jezus luisteren die ‘uit de waarheid’ zijn, oftewel: mensen die hun naasten als mensen zien, hen als individuen beoordelen, en groepen niet tegen elkaar opzetten. Vraagt ook dit om verantwoordelijk leiderschap? Jazeker! Alleen geldt dit niet enkel voor politici, bestuurders en andere leidinggevende personen, maar ook voor ieder van ons. Amen.
1e
lezing: Daniël 7, 13-14; 2e lezing: Openbaring 1, 5-8; evangelie: Johannes 18, 33b-37
De evangelietekst uit de Willibrordvertaling 1978:
In die tijd riep Pilatus Jezus bij zich en zei tot Hem: ‘Zijt Gij de koning der Joden?’ Jezus antwoordde hem: ‘Zegt gij dit uit uzelf, of hebben anderen u over Mij gesproken?’ Pilatus gaf ten antwoord: ‘Ben ik soms een Jood? Uw eigen volk en de hogepriesters hebben U aan mij overgeleverd. Wat hebt Gij gedaan?’ Jezus antwoordde: ‘Mijn koningschap is niet van deze wereld. Zou mijn koningschap van deze wereld zijn, dan zouden mijn dienaars er wel voor gestreden hebben, dat Ik niet aan de Joden werd uitgeleverd. Mijn koningschap is evenwel niet van hier.’ Pilatus hernam: ‘Gij zijt dus toch koning?’ Jezus antwoordde: ‘Ja, koning ben Ik. Hiertoe ben Ik geboren en hiertoe ben Ik in de wereld gekomen om getuigenis af te leggen van de waarheid. Al wie uit de waarheid is, luistert naar mijn stem.’